چکیده

با گسترش یکپارچگی هوش مصنوعی در زیرساخت‌های دیجیتال، یک پرسش اساسی مطرح می‌شود: آیا هوش مصنوعی واقعاً «معنا» را می‌فهمد یا تنها با الگوهای آماری پاسخ ها رقم می‌زند؟

این مقاله سه حوزه‌ گسترده را به‌هم پیوند می‌دهد که معمولاً هیچگاه در کنار هم بررسی نمی‌شوند که عبارتند از Ultra-Reliable Low-Latency Communication یا (URLLC) در نسل ششم شبکه های سلولی ( 6G )، فهم معنایی در ماشین‌ها، و فلسفه زبان ماشین و AI .

با تکیه بر تحقیقات گسترده سرکار خانم مهندس رویا علیپور لشکریان و نشر مقاله IEEE در این زمینه با نام “تخصیص آماری URLLC در شبکه‌های 6G بر روی کانال‌های محوشونده”، بررسی می‌کنیم که چگونه مفهوم قابلیت اعتماد و هوشمندی در معماری اکوسیستم‌های دیجیتال در آینده به یکدیگر خواهند رسید.

1. مقدمه: وقتی فناوری نیازمند فهم می‌شود

نسل ششم شبکه‌های سلولی (6G) میزبان سامانه‌های خودران، اینترنت اشیاء، جراحی از راه دور، حمل‌ونقل هوشمند و عملیات ها و ماموریت‌های بسیار حساس خواهد بود.
در چنین محیط‌هایی که نیاز به عدم تاخییر در حد اعلاء قراردارد، دقت مفهومی امری حیاطی می‌شود.

پژوهش من درباره URLLC در 6G بر قابلیت اعتماد آماری تمرکز دارد، اما با ورود روزافزون هوش مصنوعی به حلقه‌های تصمیم‌گیری، یک چالش عمیق‌تر پدیدار می‌شود که عبارت است:

آیا سامانه‌ای که “معنا” را درک نمی‌کند، می‌تواند در قضاوت‌هایی در سطح انسان قابل اعتماد باشد؟

این پرسش ما را فراتر از مهندسی، به حوزه‌های علوم شناختی، زبان‌شناسی و فلسفه می‌برد و پلی میان‌رشته‌ای‌ است که برای جامعه دیجیتالی آینده بسیار ضروری است.

2. URLLC و توهم قطعیت

در کانال‌های محوشونده، حتی قدرتمندترین مکانیزم‌های افزایش قابلیت اعتماد، ماهیتی احتمالاتی دارند و این ویژگی مشابه مدل‌های مدرن هوش مصنوعی است:

آن‌ها معنا را «نمی‌دانند» بلکه آن را برآورد می‌کنند.

URLLC چارچوبی برای تحلیل عدم قطعیت در ارتباطات ارائه می‌دهد، و هوش مصنوعی چارچوبی برای عدم قطعیت در شناخت می باشد و با ادغام این دو حوزه در 6G، مرز میان ارتباط، تفسیر و فهم هر روز مبهم‌تر می‌شود.

3. مسئله معنا در هوش مصنوعی

مدل‌های یادگیری ماشینی ازجمله پیشرفته‌ترین مدل‌های زبانی امروز می باشند و بر پایه آن چیزی عمل می‌کنند که فیلسوفان آن را «پردازش نحوی» می‌نامند که به عبارت ساده تر می شود دستکاری نمادها بدون پیوند داشتن آن‌ها از تجربه واقعی.

پرسش‌های کلیدی که اینجا مطرح می‌شود:

• آیا سامانه‌ای بدون بدن‌ می‌تواند «بافت» را بفهمد؟
• آیا معماری بی‌تجربه می‌تواند «نیت» انسان را تفسیر کند؟
• آیا تشخیص الگو برای هوشمندی کافی است؟

از دیدگاه فلسفی، هوش مصنوعی شبیه «موتور تقریب معنایی» است، نه «سازنده معنا».
این موضوع زمانی بحرانی می‌شود که چنین سامانه‌هایی وارد زیرساخت‌هایی شوند که نیازمند شهود، قضاوت و تفسیر هستند.

4. 6G به‌عنوان آزمایشگاهی برای فهم ماشینی

شبکه‌های 6G تنها داده حمل نخواهند کرد؛ آن‌ها میزبان اکوسیستم‌های شناختی خواهند بود، به این معنا که هوش مصنوعی به‌شکل عمیقی در بافت شبکه ادغام خواهد شد، از طریق:

• هوش توزیع‌شده
• ارتباط معنا-محور
• تخصیص منابع مبتنی بر بافت
• عامل‌های مشترک انسان–ماشین

این موضوع پرسش اصلی را بازتعریف می‌کند:

یک ماشین برای فعالیت ایمن در سامانه‌های حساس انسانی، به چه سطحی از فهم نیاز دارد؟

که در پاسخ URLLC یک سرنخ به ما می‌دهد:
شبکه‌های آینده باید ابهام معنایی را همان‌قدر کاهش دهند که تأخیر زمانی را کاهش می‌دهند.

5. به‌سوی قابلیت اعتماد معنایی در اکوسیستم‌های انسان–هوش مصنوعی

برای همزیستی معنادار با انسان، هوش مصنوعی باید از «قابلیت اعتماد ریاضی» به «قابلیت اعتماد معنایی» پیشرفت کند.

1. زمینه‌مندی بافتی

هوش مصنوعی باید با زمینه‌ محیطی، موقعیتی و فرهنگی کار کند؛ نه صرفاً الگوهای متنی.

2. پایداری تفسیری

مانند پایداری URLLC در شرایط تغییر کانال، AI نیز باید در شرایط عدم قطعیت، «تفسیر ثابت» ارائه دهد.

3. همسوسازی ارزشی

فهم نیت انسانی نیازمند همخوانی با هنجارهای اخلاقی و اجتماعی است.

4. معنا‌سازی مشارکتی

هوش مصنوعی باید پشتیبان و نه جایگزین قضاوت انسانی باشد؛ یعنی یک سامانه هم‌هوشمند.

6. معنا به‌عنوان زیرساخت آینده

تا سال‌های 2035–2040، شبکه‌های دیجیتال ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• مسیریاب‌های معنا محور
• پروتکل‌های ارتباطی شناختی
• عامل‌های خوداصلاح‌گر هوشمند
• مدل‌های محاسباتی اخلاق‌محور

در چنین معماری‌هایی، معنا یک ویژگی جانبی نیست بلکه همانند قابلیت اعتماد در URLLC، به نیاز اصلی سامانه تبدیل خواهد شد.

انقلاب بعدی فناوری حول «پهنای باند» یا «سرعت» شکل نخواهد گرفت بلکه حول فهم شکل می‌گیرد.

7. نتیجه‌گیری

به‌عنوان پژوهشگری در تقاطع هوش مصنوعی، شبکه‌های آینده و سامانه‌های معنایی، باور دارم دهه پیش‌رو نیازمند یک رشته یکپارچه جدید خواهد بود:

آینده‌پژوهی همزیستی انسان–هوش مصنوعی

6G تنها یک تحول مهندسی نیست؛ یک تحول فلسفی نیز هست.
هوش مصنوعی از یک ابزار محاسباتی به مرزی شناختی تبدیل شده است.
برای اینکه AI به شریک قابل اعتماد جامعه تبدیل شود، قابلیت اعتماد و معنا باید نه به‌صورت جداگانه، بلکه در کنار یکدیگر بازتعریف شوند.

نویسنده: رویا علیپور لشکریان (RALA)